Κατερίνα Αθανασίου – Ανδρική Υπογονιμότητα

Μια Πλευρά που δεν Πρέπει να Αγνοείται

Η υπογονιμότητα είναι ένα ζήτημα που απασχολεί χιλιάδες ζευγάρια, όμως συχνά η προσοχή στρέφεται αποκλειστικά στη γυναίκα. Κι όμως, σύμφωνα με τους ειδικούς, περίπου το 30% των περιπτώσεων υπογονιμότητας οφείλεται αποκλειστικά σε ανδρικούς παράγοντες. Το σπερματοζωάριο, ο βασικός φορέας της ανδρικής γονιμότητας, μπορεί να επηρεαστεί από την ποιότητα, την κινητικότητα ή τη μορφολογία του — παράγοντες που εξαρτώνται από την υγεία, τις ορμόνες, ακόμη και από λοιμώξεις ή ανατομικές ανωμαλίες.

Πότε παρατηρούνται αλλαγές στην ποιότητα του σπέρματος;

Μπορεί ο άνδρας να παράγει σπερματοζωάρια σε όλη του τη ζωή, ωστόσο η ποιότητά τους δεν μένει ανεπηρέαστη από την ηλικία. Οι πρώτες σημαντικές αλλαγές ξεκινούν στα 40, με την εμφάνιση προβλημάτων προστάτη και σχετικών φλεγμονών. Μετά τα 45, αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων στο έμβρυο, όπως αυτισμός, ψυχιατρικά νοσήματα, υπολειπόμενη ανάπτυξη και αυξημένος κίνδυνος αποβολών.

Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος στον άνδρα και πώς σχετίζονται με τον τρόπο ζωής του;

Η ανδρική γονιμότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις καθημερινές συνήθειες και επηρεάζεται σημαντικά από τον τρόπο ζωής του. Παράγοντες όπως η κακή διατροφή, η έλλειψη άσκησης, το κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ουσιών μειώνουν την κινητικότητα, τον αριθμό και τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Επιπλέον, η έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες (σάουνα, τζακούζι) και η καθιστική ζωή (ιδιαίτερα λόγω κιρσοκήλης) έχουν αρνητική επίδραση στην γονιμότητα.

Η κιρσοκήλη — δηλαδή οι διασταλμένες φλέβες στους όρχεις — είναι μία πολύ συχνή πάθηση που συνδέεται με μειωμένη γονιμότητα, ειδικά σε άντρες με καθιστική εργασία ή που εργάζονται σε περιβάλλοντα με υψηλές θερμοκρασίες και χημικές ουσίες.

Το στρες και η ψυχική υγεία παίζουν ρόλο;

Το χρόνιο στρες αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης, η οποία έχει σημαντικό αντίκτυπο στην τεστοστερόνη — μια από τις βασικές ορμόνες για τη σπερματογένεση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της ποιότητας και της ποσότητας του σπέρματος, ενώ επηρεάζεται και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Παράλληλα, το στρες μπορεί να διαταράξει τον ύπνο, τις διατροφικές συνήθειες και τη σεξουαλική λειτουργία, επιδεινώνοντας περαιτέρω τη γονιμότητα.

Ποιες εξετάσεις πρέπει να γίνουν;

Κάθε άνδρας που σκέφτεται να γίνει πατέρας καλό είναι να ξεκινάει με τις εξής τέσσερις βασικές εξετάσεις:

1. Σπερμοδιάγραμμα – καταγραφή ποιοτικών και ποσοτικών παραμέτρων του σπέρματος.
2. Κατακερματισμός DNA σπέρματος – δείχνει τη γονιμοποιητική ικανότητα του σπέρματος
3. Καλλιέργεια σπέρματος – εντοπισμός πιθανών λοιμώξεων, ιδιαίτερα μετά τα 40 που μπάινει στην ζωή κάθε άνδρα ο προστάτης.
4. Οξειδωτικό στρες – αντικατοπτρίζει τον τρόπο ζωής και τις επιδράσεις του στο σπέρμα.

Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμη και η υπερβολική γυμναστική, ειδικά τύπου crossfit ή υψηλής έντασης σε σύντομα χρονικά διαστήματα, μπορεί να αυξήσει το οξειδωτικό στρες και να επηρεάσει αρνητικά τη γονιμότητα.

Ποια διατροφή μπορεί να βελτιώσει το σπέρμα;

Η διατροφή επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα του σπέρματος, τόσο σε επίπεδο αριθμού όσο και κινητικότητας και μορφολογίας των σπερματοζωαρίων. Μια ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε αντιοξειδωτικά, βιταμίνες και καλά λιπαρά, μπορεί να ενισχύσει τη γονιμότητα του άντρα.

Πιο συγκεκριμένα, τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C και Ε προστατεύουν το σπέρμα από το οξειδωτικό στρες, βελτιώνοντας την κινητικότητά του. Ο ψευδάργυρος και το σελήνιο ενισχύουν τη σπερματογένεση και βελτιώνουν τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων, ενώ τα ω-3 λιπαρά οξέα βελτιώνουν τη ρευστότητα της κυτταρικής μεμβράνης τους. Το φυλλικό οξύ, τέλος, συμβάλλει στη σωστή ανάπτυξη και ωρίμανση του σπέρματος.

Αντίστοιχα, τροφές που καλό είναι να αποφεύγονται είναι αυτές με επεξεργασμένα λίπη, υπερβολική ζάχαρη, αλκοόλ και τρανς λιπαρά, καθώς σχετίζονται με χειρότερη ποιότητα σπέρματος.

Ένα μήνυμα προς τους άντρες;

Η γονιμότητα δεν είναι μόνο υπόθεση των γυναικών. Ένα απλό σπερμοδιάγραμμα μπορεί να λειτουργήσει ως καθρέφτης της συνολικής υγείας του άντρα. Η έγκαιρη πρόληψη και ο έλεγχος είναι η καλύτερη ασπίδα απέναντι σε ένα πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπιστεί πιο εύκολα απ’ όσο πιστεύουμε. Αν και οι άνδρες παράγουν σπέρμα σε όλη τους τη ζωή, η ποιότητα και η γονιμοποιητική του ικανότητα μειώνονται με την ηλικία.

Κατερίνα Αθανασίου

Μαιευτήρας-Χειρουργός Γυναικολόγος

Κέντρο Εξωσωματικής Αθηνών –  IVF ATHENS CENTER

Hospitals of HUG, GHOL, HFR, Switzerland

MSc Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, Université de Genève, Ελβετία
Research Fellow OBGYN, Weill Cornell, New York, USA

Υποψήφια διδάκτωρ ΕΚΠΑ