Τι συνέβη με την εκτέλεση της Ελένης Παπαδάκη από τον ΕΛΑΣ- Ο «εμφύλιος» Λιγνάδη και ΣΕΗ

Εμφύλιο ανάμεσα στον καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου Δημήτρη Λιγνάδη και το «αριστερών πεποιθήσεων» Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, προκάλεσε η απόφαση του πρώτου να ονομάσει το Ισόγειο του Rex σε Σκηνή «Ελένη Παπαδάκη».
Και όχι μόνο εμφύλιο ανάμεσα στον Δημήτρη Λινγάδη και τον ΣΕΗ, αλλά και μια μεγάλη συζήτηση –ξανά- για τις μνήμες του Εμφυλίου, με την ελληνική κοινωνία να διχάζεται ξανά για ένα έγκλημα που έγινε το 1945.

 

Ποια ήταν η Ελένη Παπαδάκη και γιατί την εκτέλεσε ο ΕΛΑΣ

Η Ελένη Παπαδάκη, που υπήρξε σπουδαία ηθοποιός, ήταν και το πλέον «επώνυμο» θύμα των «Δεκεμβριανών». Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, η Ελένη Παπαδάκη συνελήφθη στο σπίτι του φίλου και συναδέλφου της Δημήτρη Μυράτ στα Πατήσια (21 Δεκεμβρίου 1944) από άνδρες του ΕΛΑΣ, κατόπιν διαταγής του Καπετάν Ορέστη, του 23χρονου αρχηγού της ΟΠΛΑ της περιοχής. Κατηγορήθηκε για φιλογερμανική στάση και ως «φιλενάδα του Ράλλη», δηλαδή του κατοχικού πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη. Φήμες που κυκλοφορούσαν στην Αθήνα την ήθελαν να παντρεύεται τον Ράλλη. Η πραγματικότητα ήταν ότι οι οικογένειες Ράλλη και Παπαδάκη συνδέονταν με φιλία από τα προπολεμικά χρόνια και η Ελένη Παπαδάκη είχε μεσολαβήσει στον Ράλλη για την απελευθέρωση αντιστασιακών ή Εβραίων καταζητούμενων. Νωρίτερα και συγκεκριμένα τον Νοέμβριο του 1944, η Παπαδάκη είχε διαγραφεί από το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών (ΣΕΗ), που ελεγχόταν από το ΚΚΕ, για φιλογερμανική στάση.
Τα μεσάνυχτα άρχισε η ανάκριση της Παπαδάκη από τον καπετάν Ορέστη και τις πρώτες πρωινές ώρες της 22ας Δεκεμβρίου του 1944 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο του ΕΛΑΣ. Αμέσως μετά μεταφέρθηκε μαζί με άλλους μελλοθανάτους στα διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ στο Γαλάτσι, όπου δολοφονήθηκε με δύο σφαίρες στον αυχένα από τον εκτελεστή της ΟΠΛΑ Βλάσση Μακαρώνα. Η διαταγή του Ορέστη ήταν να εκτελεστεί με τσεκούρι, αλλά ο Μακαρώνας μάλλον τη λυπήθηκε και προτίμησε ένα πιο «ανώδυνο» τρόπο.
Η Παπαδάκη παρέμεινε αγνοούμενη για ένα μήνα. Το πτώμα της βρέθηκε στις 26 Ιανουαρίου του 1945, προκαλώντας σοκ στην αθηναϊκή κοινωνία. Η κηδεία ήταν «μεγαλοπρεπεστάτη», σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, κι έγινε στις 28 Ιανουαρίου στο Άγιο Γεώργιο Καρύτση, παρουσία πλήθους κόσμου. Ο τραγικός θάνατος της Παπαδάκη έθεσε πρόωρα τέρμα σε μια λαμπρή καριέρα και θρηνήθηκε ως εθνική απώλεια.

Η εκδοχή του Ριζοσπάστη

Το ΚΚΕ που πρωτοστατεί στις αντιδράσεις για την ονοματοδοσία του REX αφηγείται διαφορετικά την ιστορία. Υποστηρίζει ότι ο καπετάν Ορέστης ήταν πράκτορας και ενήργησε παρά τις εντολές που είχε. Έγραψε ο Ριζοσπάστης:
«Στις μέρες του Δεκέμβρη η Ελ. Παπαδάκη συνελήφθη από τη Λαϊκή Πολιτοφυλακή Πατησίων – Γαλατσίου. Σε αντίθεση με τις εντολές που είχαν, το βράδυ της 21ης Δεκέμβρη η Ελένη Παπαδάκη δολοφονήθηκε από ομάδα, επικεφαλής της οποίας ήταν ο καπετάν Ορέστης. Όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, ο Ορέστης ήταν πράκτορας της Intelligence Service, ενώ όλοι οι υπαίτιοι δικάστηκαν από Ανταρτοδικείο, οι οποίοι ομολόγησαν τη σχέση τους με τις βρετανικές αρχές, καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν δημόσια στην πλατεία Κολιάτσου. Ο Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, σημείωνε το 1945 ότι η δολοφονία της Ελ. Παπαδάκη δεν μπορεί να βρει δικαίωση και πρέπει να καταδικαστεί ανοιχτά. Η υπόθεση της Παπαδάκη εντάχθηκε από την εποχή εκείνη κιόλας στη φαρέτρα της αστικής προπαγάνδας, για ένταση του αντικομμουνισμού και της καταστολής».

 

Η αντίδραση του ΣΕΗ

Το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών αντέδρασε με θυμό στην επιλογή του Δημήτρη Λιγνάδη, χαρακτηρίζοντας την Ελένη Παπαδάκη μια «αμφιλεγόμενη προσωπικότητα» -αναφορά στις φήμες που ήθελαν την Ελένη Παπαδάκη να είναι ερωμένη του κατοχικού πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη- και την απόφαση του κ. Λιγνάδη πολιτική, με στόχο να συντηρήσει μια ζοφερή, δολοφονική εικόνα για το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ. Επαναλαμβάνει δε τη θέση του ΚΚΕ ότι η δολοφονία της Παπαδάκη δεν είχε την έγκριση του ΕΑΜ, καλεί δε τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου να ανακαλέσει την απόφασή του.
Η ανακοίνωση έχει ως εξής:
«Ερωτηματικά προκαλεί η απόφαση του Εθνικού Θεάτρου να ονομάσει μια από τις σκηνές του, που βρίσκεται στο κτίριό του στην οδό Πανεπιστημίου, σε σκηνή “Ελένη Παπαδάκη”.
Γιατί το Εθνικό Θέατρο επιλέγει, ανάμεσα στους δεκάδες μεγάλους ηθοποιούς στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου την Ελένη Παπαδάκη, που παρότι ταλαντούχα καλλιτέχνιδα, αποτελεί έως τις μέρες μας μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα;
Προφανώς τα κριτήρια δεν είναι καλλιτεχνικά, αλλά πολιτικά. Μέσα από τη δραματική κατάληξη της Ελένης Παπαδάκη -που αποδεδειγμένα όχι μόνο δεν είχε την έγκριση του ΕΑΜ, αλλά ήταν εντελώς έξω από τις προθέσεις και την πολιτική του- επιδιώκει να συντηρεί και να αναπαράγει μια ζοφερή, δολοφονική εικόνα για το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, αντιστρέφοντας ολοσχερώς την πραγματικότητα.
Γιατί η πραγματικότητα είναι ότι μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ αμέτρητοι αγωνιστές έδωσαν με ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση την ψυχή και το αίμα τους, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, εκτελέστηκαν, για να απελευθερωθεί αυτός ο τόπος από τους φασίστες κατακτητές και τους εγχώριους συνεργάτες τους. Ανάμεσά τους πολλοί καλλιτέχνες και ηθοποιοί, όπως ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Μάνος Κατράκης, ο Τζαβαλάς Καρούσος, η Ασπασία Παπαθανασίου, ο Μίμης Φωτόπουλος, η Ολυμπία Παπαδούκα, η Αλέκα Παΐζη, η Καλή Καλό και πολλοί άλλοι. Σ’ όλους αυτούς θα άξιζε πραγματικά μια επιβράβευση για το τεράστιο ψυχικό σθένος και το ηθικό μεγαλείο τους, κι ας μην, ποτέ στη ζωή τους, να επιζήτησαν τιμές.
Δεν το περιμένουμε βέβαια αυτό από την κυβέρνηση της ΝΔ και την προσκείμενή της διοίκηση του Εθνικού Θεάτρου, καθώς η πολιτική τους βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τα λαϊκά συμφέροντα που όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες υπηρέτησαν. Απαιτούμε όμως να σταματήσουν να προκαλούν αμαυρώνοντας τη μνήμη όλων αυτών των λαϊκών αγωνιστών και μάλιστα στη σκηνή του Θεάτρου “Ρεξ”, του θεάτρου – σημείου αναφοράς και συμβόλου για την αντιστασιακή δράση των ηθοποιών του ΕΑΜ και των εκατοντάδων καλλιτεχνών που συσπείρωνε στις γραμμές του.
Για τους παραπάνω λόγους απαιτούμε την άμεση ανάκληση της απαράδεκτης απόφασης του ΔΣ του Εθνικού Θεάτρου».

https://www.facebook.com/elenaakrita/posts/10157076757489177

Η αντίδραση της Έλενας Ακρίτα

Η αντίδραση του ΣΕΗ προκάλεσε το ξέσπασμα της Έλενας Ακρίτα, που τα έβαλε με το σωματείο των ηθοποιών.
«Καλά δεν ντρέπεστε; Είστε ηθοποιοί και υπογράφετε διαμαρτυρία για να μην δοθεί το όνομά της τεράστιας Ελένης Παπαδάκη σε σκηνή του Εθνικού Θεάτρου; Έχετε ιδέα πόσο τεράστια θεατρίνα υπήρξε; Πόσο πολεμήθηκε, πόση ζήλεια, φθόνο και μίσος αντιμετώπισε στη σύντομη ζωή της; Θα τιμηθεί ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ από μια πολιτεία που άργησε τόσο να την αναγνωρίσει; Κι όλα αυτά τα κάνετε γιατί πολιτικά η Παπαδάκη ήταν δεξιά και δεν την γουστάρουμε; Κι είστε ηθοποιοί; Ντροπή!», έγραψε η κ. Ακρίτα σε ανάρτησή της στο Facebook.

 

Τι έγραψαν ο Σικελιανός και ο Μάνος Ελευθερίου

Όταν δολοφονήθηκε η Ελένη Παπαδάκη, ο Άγγελος Σικελιανός έγραψε τους στίχους:
Μνήσθητι Κύριε: Για την ώρα που η λεπίδα του φονιά άστραψε
κι΄ όλος ο θεός της Τραγωδίας εφάνει.
Μνήσθητι Κύριε: για την ώρα που άξαφνα, κι οι εννιά αδελφές εσκύψαν
να της βάλλουνε των αιώνων το στεφάνι.

Ο Μάνος Ελευθερίου από την πλευρά το 2006 έγραψε το μυθιστόρημα «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές» βασισμένο στη ζωή της Παπαδάκη. Ενώ το Εθνικό Θέατρο ανέβασε την παράσταση «Για την Ελένη» το 2016.

 

Ο ρόλος του Μυράτ στην υπόθεση

Ο Μάνος Ελευθερίου όμως έγραψε εκτός από το μυθιστόρημα και κείμενο στο οποίο διατύπωνε ερωτήματα για τον ρόλο του Δημήτρη Μυράτ στην υπόθεση. Με αφορμή ένα κείμενο που έγραψε ο σπουδαίος ηθοποιός το 2014, για τη δολοφονία της Ελένη Παπαδάκη, ο Μάνος Ελευθερίου έγραψε για τον Μυράτ:

«Πρώτα πρώτα πώς του ‘ρθε του Μυράτ να γράψει «γι’ αυτό» ύστερα από τόσα χρόνια. Ήταν έξυπνος, μορφωμένος και έγραφε θαυμάσια. Ηθοποιός δεν ήταν και το ήξερε. Τι τον έσπρωξε όμως να δημοσιεύσει αυτό το καυτό θέμα μάλλον στο παλαιό περιοδικό «Ευθύνη»; Τι λέπια και λεκέδες ήθελε ν’ αποτινάξει από πάνω του στο περιορισμένο κοινό ενός λαμπρού μεν, αλλά «άγνωστου» περιοδικού; Γιατί τον έτρωγε το «θέμα», ύστερα από τόσα χρόνια, αφού ο ίδιος ήθελε να πιστεύει τον εαυτό του τελείως αθώο του αίματος της Παπαδάκη; Εντύπωση κάνει επίσης ότι αποφεύγει να αναφέρει το όνομα της αδελφής του Μιράντας, από άλλη μητέρα, όταν εκείνα τα χρόνια και οι πέτρες ακόμη βοούσαν για το θανάσιμο μίσος της προς τη μεγάλη ηθοποιό, πριν και την υποτιθέμενη συμμετοχή της στη δολοφονία της, μετά. Υπάρχουν δημοσιεύματα της εποχής που αναφέρουν ολοκάθαρα ονόματα και περιστατικά. Σ’ αυτά ουδείς απάντησε και ουδείς έσυρε ποτέ κάποιον στα δικαστήρια γι’ αυτή την τρομερή προσβολή και συκοφαντία. Η Μιράντα Μυράτ, την οποία δεν αναφέρει ποτέ ο Δημήτρης ή Τοτός Μυράτ, ανήκε κι αυτή, όπως και ο αδελφός της και ολόκληρη σχεδόν η Ελλάδα στο ΕΑΜ. Υπάρχουν φωτογραφίες της από διαδηλώσεις να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή με σηκωμένο χέρι και ασφαλώς να φωνάζει «θάνατος στους φασίστες». Ο πιο εύστοχος τίτλος μιας τέτοιας φωτογραφίας θα ήταν τότε «Η παρασυρθείσα κόρη». Όσο για τη σχέση της με την Πολιτοφυλακή Πατησίων –εκεί που κατέληξε η Παπαδάκη–είναι ότι έμενε δύο τετράγωνα παρακάτω, στο σπίτι μιας Γεωργιάδου. Αυτό αρκούσε για να γραφεί στο τάκα τάκα ένα μονόπρακτο. Μετά τα Δεκεμβριανά ακολούθησε τους χιλιάδες εαμίτες στην υποχώρησή τους στην παγωμένη ελληνική επαρχία, χωρίς να προφθάσει να μετακινηθεί προς τις ανατολικές χώρες και επέστρεψε στην Αθήνα. Εκεί την έκρυψε από τους κακούς ανθρώπους η μητέρα της, ηθοποιός Κυβέλη, σύζυγος του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, του επιλεγόμενου τότε «παπατζή». Λίγο καιρό μετά έκανε δήλωση μετανοίας καταδικάζοντας τον κομουνισμό και για τον εαυτό της γράφει ότι όλα όσα έκανε και όσα είπε τα έκανε ως «παρασυρθείσα». Έτσι προσελήφθη και στο Εθνικό Θέατρο, τον δημόσιο οργανισμό, που εκείνα τα χρόνια και για να πιεις νερό χρειαζόσουν από την αστυνομία χαρτί νομιμοφροσύνης. Πάει κι αυτό. Η αίτησή της στο Εθνικό Θέατρο για να επαναπροσληφθεί ως υγιώς και εθνικώς πλέον σκεπτομένη έχει χαθεί.
Ο Μυράτ αποφεύγει ακόμη να αναφέρει τον πόλεμο, τον παροξυσμό και τις λυσσαλέες επιθέσεις που δεχόταν η Παπαδάκη στα δύο τελευταία χρόνια της επίγειας ζωής της και από συναδέλφους και από τα φύλλα μιας κατάπτυστης «εθνικόφρονης» εφημερίδας. Αυτά τα ήξερε και τα διάβαζε. Ποιος τα χαιρόταν όμως και ποιος τα υπαγόρευε; Και βέβαια θα ήξερε τις τελείως αντισυναδελφικές, πρόστυχες, μοχθηρές, εκδικητικές πράξεις της Ασπασίας Παπαθανασίου (η ίδια η Ασπασία τα γράφει χαρτί και καλαμάρι σε βιβλίο της) και της Αλέκας Παΐζη, επάνω στη σκηνή, τις ώρες της παράστασης, όταν η Παπαδάκη υποδυόταν την Εκάβη στο Εθνικό Θέατρο, του Δεκέμβρη 1943, και οι δύο κυρίες, νεαρές τότε, συμμετείχαν στο Χορό της ίδιας τραγωδίας! Παραλείπω τα κείμενα γιατί θα στενοχωρηθούμε όλοι.

Και επειδή η Παπαδάκη συνελήφθη στο σπίτι του Μυράτ (το ίδιο βράδυ τη δολοφόνησαν στο έρημο, τότε, Γαλάτσι) και επειδή την άλλη μέρα το μεσημέρι κατόρθωσε η θεία του Μαρίκα Κοτοπούλη, αδελφή της μητέρας του, να στείλει το αυτοκίνητο του Ερυθρού Σταυρού, με τον ίδιο τον διευθυντή μέσα, τον Ελβετό Λαμπέρ, στο σπίτι του στα Πατήσια, στην οδό Ιακωβίδου και να τον μεταφέρουν σώο στο Κολωνάκι, αποφάσισε να μην πάει στην κηδεία της ένα μήνα μετά (τότε βρήκαν το πτώμα της). Οι γονείς του πήγαν και φυσικά η «θεία» Μαρίκα».